Önsöz, hem akademik tezlerin hem de kitapların ilk sayfalarında karşılaşılan bir ön sayfadır. Tez ve kitap önsözleri arasında oldukça bariz farklar bulunmaktadır. “Önsöz Nasıl Yazılır?” adlı bu yazıda, tezler için “Önsöz Nasıl Yazılır?” sorusuna cevap vermeye çalışacağız.
Akademik bir tez, proje veya benzeri nitelikteki çalışmaların en dikkat çekici ve duygusal yönü önsöz bölümüdür. Bu bölüm, hem çalışmanın amacını ve kapsamını özetler hem de yazarın kişisel deneyimlerini, teşekkürlerini ve süreçle ilgili hislerini ifade etmesine olanak tanır. Aşağıda, önsözünüzü yazarken dikkat etmeniz gereken temel noktaları bir bütün olarak ele alan, bilgi odaklı (informational) bir blog yazısı bulabilirsiniz.
Çoğu kişi, akademik bir metni okurken önsözle ilk kez karşılaşır. Dolayısıyla önsöz, okuyucunun dikkatini çekmesi ve tez ya da projenizin temel çerçevesini anlaması için iyi bir fırsat sunar. Bu bölümde:
Bu noktalara dikkat ederek yazacağınız önsöz, hem akademik olarak güçlü kalır hem de samimi bir üslup barındırır. Çünkü burada, yazarın hem duygusal hem de bilimsel yönünün bir yansıması söz konusudur.
Akademik bir çalışma niteliği bulunan tezlerde, tezin ön sayfaları olarak nitelendirilen sayfalardan biri olan önsöz, tez sahibinin akademik çalışmasının en başında yer alan ‘kişisel imzası’ olarak görülmektedir. Önsözün esas olayı, mevzu bahis eserin ne amaçla yazıldığının özetlenmesidir. Ancak ülkemizde genel olarak teşekkür niyetiyle yazılmaktadır.
Bu bölüm, araştırmanın amacını, akademik ve kişisel motivasyonlarını tartışır. Ayrıca, yazar bu bölümde çalışmayı yazmaya yardımcı olan herkese şükranlarını ifade etme fırsatı bulur (Creswell, 2014). Öte yandan, önsözde çok fazla kişisel hikaye verilmemelidir. Akademik süreçle ilgili olan ve çalışmanın gelişimine katkıda bulunan kişilere yer verilmelidir.
1. Önsöz kısa ve öz olmalıdır. Önsöz, çalışmanın ana bölümlerinden biri olmamasına rağmen, okuyucuya çalışmanın temelini sunar. Bu nedenle kısa, açık ve anlaşılır olmalıdır. Yin (2018), çok uzun olmamalı ve 300-500 kelime arasında olmalıdır.
2. Kişisel Dokunuşlar İçermeli: Önsöz, yazarın akademik kariyerini nasıl ilerlettiğini ve bu süreçte kendisini nasıl motive ettiğini göstermek için iyi bir fırsattır. Bununla birlikte, bu özel müdahaleler akademik ciddiyet içinde ve çalışmanın niteliğiyle bağlantılı olmalıdır. Örneğin, araştırmanın neden önemli olduğunu kısaca açıklayabiliriz.
3. Teşekkür Bölümü: Önsöz genellikle çalışmanın yürütülmesine yardımcı olan kişilere ve kurumlara minnettarlığı ifade eder. Çalışmayı destekleyen danışmanlar, akademisyenler, finansman sağlayan kuruluşlar ve kişisel olarak destek sağlayan aile üyeleri, bu takdire layık olabilir. Bununla birlikte, teşekkür edilen kişilerin doğrudan bu çalışmaya katkıda bulunmuş olmasına dikkat edilmelidir (APA, 2020).
4. Önsözde çalışmanın amacını kısaca vurgulamak önemlidir. Bu, okuyucunun çalışma hakkında genel bir anlayış kazanmasına yardımcı olur. Ayrıca çalışmanın hangi bilimsel sorulara yanıt verdiği veya hangi boşlukları doldurduğu da belirtilmelidir.
5. Çalışmanın Yazım Sürecine Dair Bilgi Verilmesi: Önsözde yazar, çalışmanın yazım sürecini açıklayabilir. Önsöz, hangi aşamalardan geçildiği, karşılaşılan zorluklar ve bu zorlukların nasıl aşıldığı hakkında bilgi içerebilir. Bu bölüm, okuyucuları çalışmanın temelini anlamalarına yardımcı olur (Creswell, 2014).
6. Resmi Dil Kullanımı: Önsöz kişisel bir anlatım içerse de resmi bir dille yazılmalıdır. Kişisel hikayeler ve teşekkürler dahil edilebilir, ancak akademik bir dil kullanılmalıdır. American Psychological Association [APA], 2020’ye göre, yazımın profesyonel, saygılı ve açık olması gerekir.
7. Önsözde araştırmaya tarafsız bir bakış açısıyla yaklaşılmalıdır. Araştırma sonuçları hakkında yorum yapmak özellikle tavsiye edilmez; bu tür analizler tartışma ve sonuç bölümlerine bırakılmalıdır.
8. Teşekkür Sırası: Teşekkürlerin sıralamasına dikkat edin. Çalışmanın en büyük katkısını sağlayan akademisyenlere veya danışmanlarına öncelik verilmelidir. Veri toplamada yardım eden kişiler, finansman sağlayan kurumlar ve son olarak aile üyeleri teşekkür edilebilir (Bryman, 2016).
9. Yardım Edenlerin Rolünü Belirtme: Teşekkür edilen kişilerin hangi konularda yardım sağladıkları açık olmalıdır. Danışmanım Dr. Ahmet Yılmaz’a, araştırmamı yönlendirmede verdiği değerli tavsiyeler için teşekkür ederim. Bu nedenle, okuyanlar kimlerin katkıda bulunduğunu daha iyi anlayabilir.
10. Aşırı Kişisel Bilgilerden Kaçınma: Önsözde belirtildiği gibi, akademik çalışmayla doğrudan ilgili olmayan anekdotlardan ve aşırı kişisel bilgilerden kaçınılmalıdır. Yazarın kişisel yaşamıyla ilgili olarak çok fazla bilgi verilmesi, araştırmanın akademik ciddiyetini zedeleyebilir.
11. İntihalden Kaçınma: Önsözde bile olsa, başkalarından alınan fikirler veya cümleler doğru bir şekilde alınmamalıdır. Alınan her bilgiye uygun bir şekilde atıf yapılmalıdır.
Önsöz yazmak için aşağıdaki format kullanılabilir:
Giriş, önsöz bölümünün ilk adımıdır ve okuyucunun tez konusunu kavraması açısından çok değerlidir. Burada şunları hedefleyebilirsiniz:
Konunun Genel Çerçevesi
Tezinizde ele aldığınız temel konuyu veya araştırma alanınızı özetlemek, okuyucunun metnin geri kalanındaki içerik hakkında fikir sahibi olmasını sağlar.
Araştırma Problemi
Çalışmanın çıkış noktasını netleştirmek ve araştırma sorusunu belirtmek, okuyucunun “Bu tez hangi sorunla ilgileniyor?” sorusuna hızlı bir yanıt almasını sağlar.
Motivasyon ve Gereksinimler
Çalışmaya başlamanızdaki nedenleri, kısaca motivasyonunuzu ve konunun neden önemli olduğunu ortaya koyabilirsiniz. Böylece, araştırma probleminin bilimsel veya toplumsal değerini daha iyi vurgulamış olursunuz.
Kısa ama güçlü bir giriş, okuyucuda ilgi uyandırır ve metnin bütününe dair merakını artırır.
Kişisel Deneyimler ve Teşekkür
Önsözün belki de en samimi bölümünü, kişisel deneyimlerinizin ve teşekkürlerinizin yer aldığı kısım oluşturur. Burada;
Zorluklar ve Engeller
Araştırma sürecinde hangi zorluklarla karşılaştığınızı, metodolojik veya kişisel açıdan karşılaştığınız sorunların üstesinden nasıl geldiğinizi kısa bir şekilde anlatabilirsiniz.
Kazanımlar
Bu süreçte edindiğiniz bilgi, beceri ve deneyimleri, çalışmaya olan katkısı çerçevesinde aktararak önsöze kişisel bir renk katabilirsiniz.
Teşekkürler
Bu bölüm, tez danışmanınıza, hocalarınıza, arkadaşlarınıza, ailenize veya diğer destek veren kişi ve kurumlara minnettarlığınızı ifade etmeniz için en uygun bölümdür. Teşekkür edeceğiniz kişileri veya kurumları, detaylara fazla boğmadan, net bir üslupla belirtmeniz yeterlidir.
Önemli olan, metnin duygusal dozajını dengede tutmaktır. Fazla duygu yoğunluğu, akademik bütünlüğü zayıflatabilir; ancak hiç kişisel dokunuş katmamak da önsözün canlılığını azaltır.
Okuyucular, önsözde çalışmanın nasıl bir araştırma sürecinden geçtiğini ve alana ne gibi katkılar sunduğunu kısa da olsa öğrenmek isterler. Bu nedenle:
Verilerin nasıl toplandığı (anket, deney, gözlem, mülakat vb.) veya hangi yaklaşımların (nicel, nitel, karma yöntem) tercih edildiği kısaca özetlenebilir.
Hangi istatistiksel veya analitik yöntemleri kullandınız? Bu süreçte hangi yazılımlardan veya araçlardan yararlandınız?
Çalışmanızın literatürdeki yeri nedir? Hangi bilimsel boşluğu dolduruyor? Pratikte ya da teorik alanda nasıl bir fark yaratmayı hedefliyor?
Bu maddeleri “detaylı” olarak değil, yalnızca bir ön bakış niteliğinde aktarmanız yeterli. Böylece okuyucu, tezin ilerleyen sayfalarında bulacağı detaylara hazırlıklı olur.
Önsözün son kısmında, araştırmanızın genel izlenimini ve gelecek çalışmalara dair kısaca bir vizyonu paylaşabilirsiniz. Burada:
Çalışmanın sizde ve alanınızda nasıl bir değer yarattığını çok kısa birşekilde özetleyebilirsiniz.
Araştırmanız, gelecekte aynı konuyu ele alacak veya benzer bir alanda ilerleyecek öğrencilere/researcherlara hangi kapıları açabilir?
Tezinizin veya çalışmanızın, araştırmacılar veya uygulamacılar için bir “başlangıç noktası” olabileceğinden bahsederek, onların ilgisini canlı tutabilirsiniz.
Bu bölüm, çalışmanızın kalıcı etkilerini ve devam niteliğindeki araştırma fırsatlarını dile getirmenize imkân tanır.
Sonuç olarak, önsöz yazarken dikkat etmeniz gerekenleri beş ana başlıkta toparlayabiliriz:
Bu beş temel unsuru harmanlayan bir önsöz, tezinizin ya da akademik metninizin bütününe etkili bir giriş yapmanızı sağlar. Hem okuyucuya yol gösterir hem de eserinizin arka planını, katkılarını ve kişisel yönünü ortaya koyarak metni ilgi çekici kılar.
Önsöz, APA formatında yazılan bir tezde ayrı bir bölüm olarak yer alır ve sayfa numaralandırmasında diğer bölümlerle uyumlu olmalıdır. Önsözde teşekkür edilen kişilerin katkılarının açık bir şekilde açıklanması ve çalışmanın amacıyla bağlantılı olması, APA formatına uygun olarak gereklidir (APA, 2020). Ek olarak, önsözde kullanılan tüm dış kaynaklara uygun şekilde atıfta bulunulmalı ve kaynakça listesinde belirtilmelidir.
Önsöz, akademik bir çalışmanın akademik ve kişisel yönlerini bir araya getiren önemli bir başlangıç parçasıdır. Bu kısa ve öz bölüm, çalışmanın nasıl geliştiğini, yazarın motivasyonlarını ve teşekkürü hak eden kişileri içermelidir. Kişisel dil kullanılabilir, ancak akademik ve resmi bir dil kullanılmalıdır. Aşırı kişisel bilgiler içermeden, teşekkür edilecek kişiler ve kurumlar doğru bir sırayla ve katkıları belirtilerek belirtilmelidir. Önsöz, okuyucuya çalışmanın genel çerçevesini sunar.
Bu çalışma, [tezin konusu] üzerine yapılan bir araştırmanın sonucudur. Araştırma sürecinde bana destek olan [danışmanınızın adı], ailem ve arkadaşlarıma teşekkür ederim. Bu süreçte bana rehberlik eden tüm akademisyenlere ve çalışma arkadaşlarıma minnettarım.
[Adınız Soyadınız]
[Tarih]
